Khoảng một năm sau khi vua Louis XVIII trở lại ngôi vua có cuộc kiểm tra của ông Tổng thanh tra các nhà tù.
Ông thanh tra đến thăm các tù nhân, hỏi xem họ được nuôi dưỡng thế nào và họ có yêu cầu gì không. Tất cả bọn họ đều nhất trí trả lời rằng thức ăn rất tồi tệ và họ yêu cầu được trả tự do.
Ông thanh tra mỉm cười quay đi và nói với viên quản ngục:
- Tôi không rõ vì sao người ta cứ bắt ta phải thực hiện những cuộc kinh lý vô bổ này. Đã tù thì trăm người như một, bao giờ cũng thế cả:
được nuôi dưỡng tồi và vô tội. ông có còn các tù nhân khác không?
- Có, có những tù nhân nguy hiểm hoặc điên mà chúng tôi giam trong hầm kín.
- Nào, ông thanh tra nói với vẻ chán ngán đến cùng cực, ta hãy hành nghề đến nơi đến chốn, chúng ta xuống các hầm kín đi.
Họ bắt đầu đi xuống một cầu thang hôi thối, bẩn thỉu, mốc meo đến nỗi viên thanh tra thấy khó chịu trong người.
- Ôi! viên thanh tra dừng lại ở lưng chừng cầu thang nói, quỷ nào có thể ở được dưới này?
- Chúng tôi giam ở đây hai tù nhân: một tên phiến loạn vào loại nguy hiểm nhất mà chúng tôi được bàn giao, biết rằng hắn là một con người dám cả gan làm tất cả. Trong hầm kín khác cách hầm này chỉ hai mươi bộ, chúng tôi giam một tu sĩ già, cựu đảng trưởng ở ý, hắn ta bị giam ở đây từ 1811 rồi phát điên vào cuối năm 1813.
Ngài có muốn gặp hắn hơn là tên đầu tiên không?
Bệnh điên của hắn là một trò vui và sẽ chẳng làm ngài buồn chút nào đâu.
- Tôi sẽ gặp cả hai, lần lượt từng người một, viên thanh tra đáp, phải làm việc có lương tâm.
- Hãy vào chỗ người này trước, ông nói thêm và ra hiệu cho người giữ chìa khóa mở cửa.
Thấy tiếng rít của những ổ khoá khổng lồ, Dantès đang ngồi xổm trong góc hầm bèn ngẩng đầu lên. Vừa nhìn thấy một người lạ mặt mà.quản ngục phải cầm mũ ở tay khi nói với ông ta, anh đoán ngay được chuyện này là như thế nào và thấy đây là một cơ hội để mà cầu xin người có quyền lực ở cấp trên nên nhảy bổ về phía trước hai tay chắp lại.
Viên thanh tra chăm chú nghe Dantès nói:
- Tôi yêu cầu cho biết tôi phạm tội gì; tôi yêu cầu đưa tôi ra tòa xét xử; tôi yêu cầu bản án của tôi phải được điều tra; cuối cùng tôi yêu cầu được xử bắn nếu tôi phạm tội nhưng cũng phải trả tự do cho tôi nếu tôi vô tội. Tôi bị giam ở đây đã quá lâu rồi.
- Quá lâu?... ông bị bắt giữ từ khi nào? -Viên thanh tra hỏi.
- Ngày 28 tháng hai 1815 vào
- Hôm nay là 30 tháng bảy năm 1816; vậy ông nói sao? ông mới bị tù có mười bảy tháng.
- Mới có mười bảy tháng! Dantès nhắc lại.
A! thưa ngài, ngài không biết mười bảy tháng trong tù là như thế nào đâu: là mười bảy năm, là mười bảy thế kỷ. Vậy xin ngài hãy thương tôi, thưa ngài và đòi hỏi giùm tôi không phải là một lệnh ân xá mà là các quan tòa. Thưa ngài, tôi chỉ yêu cầu có các quan tòa; người ta không thể khước từ các quan tòa cho một kẻ bị buộc tội.
- Được lắm, viên thanh tra nói, tôi sẽ xem xét. Tôi chỉ có thể hứa với ông là tôi sẽ nghiên cứu hồ sơ của ông. Từ đây đến lúc đó, hãy đợi và hãy hy vọng.
Rồi cánh cửa đóng lại.
- Ta hãy làm ngay cho xong việc với những cái hầm tối này, viên thanh tra nói. Chuyển sang hầm giam tu sĩ đi.
- A! Tên này chẳng ra vẻ một tù nhân như tên kia, và bệnh điên của hắn thì không làm não lòng như là cái lý lẽ của tên láng giềng.
- Bệnh điên của ông ta như thế nào?
- ồ! Một chứng điên kỳ lạ: hắn cho rằng hắn là chủ sở hữu một kho báu khổng lồ. Mỗi lần có người vào thăm, hắn hứa cúng cho chính phủ hàng triệu đồng nếu chính phủ trả tự do cho hắn.
- A! A! Thật là kỳ cục, viên thanh tra nói, và cái ông triệu phú này tên là gì?
- Tu sĩ Faria. Đây rồi, chúng ta đã tới nơi.
Mở cửa đi Antoine.
Giữa phòng có một người đàn ông nằm gần như trần truồng vì quần áo ông ta rách tả tơi, ông ta nằm trong một vòng tròn vẽ bằng mẩu thạch cao cậy ra từ lớp vữa trát tường. Trong cái vòng tròn ấy ông vẽ các đường hình học rất rõ và ông chẳng hề cựa quậy ngay cả lúc cánh cửa.hầm rít lên khi mở ra. ông chỉ có vẻ như thức dậy vào lúc các ngọn đuốc chiếu sáng một cách khác thường lên nền đất ẩm nơi ông vẽ hình. Lúc đó ông mới quay lại và kinh ngạc thấy cái toán người đang đi xuống hầm của mình.
Lập tức ông đứng phắt dậy, cầm lấy cái chăn vứt dưới chân cái giường khốn khổ của ông và vội vàng quấn vào người để có thể xuất hiện trong một trạng thái dễ coi hơn trước mắt người lạ.
Ông thanh tra nói:
- Tôi đến để hỏi ông xem liệu ông có cần gì về phương diện ăn ở tại nhà lao này không?
- Thức ăn thì giống như ở tất cả các nhà lao khác, tu sĩ trả lời, nghĩa là cực tồi, còn về chỗ ở thì ngài xem đấy, nó ẩm thấp và độc hại, tuy nhiên cũng tạm được đối với một hầm cấm cố.
Bây giờ chẳng phải lúc nói chuyện ấy mà là những phát hiện có tầm quan trọng cao nhất tôi muốn trình bày với chính phủ. Ngài có thể vui lòng cho tôi được gặp riêng ngài không?
- Thưa ông, việc ông đòi hỏi ở tôi là không thể được.
- Thế nhưng thưa ngài, tu sĩ nói tiếp, nếu đây là việc làm mang lại cho chính phủ một số tiền khổng lồ, năm triệu chẳng hạn?
- ông thân mến, viên thanh tra nói, chính phủ thì giàu và đội ơn Chúa, không cần đến tiền của ông, ông hãy giữ lấy nó cho ngày ông ra tù.
Mắt ông tu sĩ trợn tròn, ông nắm lấy tay viên thanh tra.
- Nhưng nếu tôi không được ra tù, ông nói, nếu bất chấp mọi công lý, người ta cứ giam tôi trong cái hầm kín này, nếu như tôi chết trong này mà không truyền lại được bí mật của mình cho ai thì kho báu này sẽ coi như mất! Nếu chính phủ được lợi vì nó và tôi cũng thế thì có phải là tốt hơn không?
- Theo tôi, viên thanh tra nói nhỏ, nếu người ta không biết trước rằng người này điên thì nghe hắn nói với một giọng thuyết phục đến thế chắc người ta tin rằng hắn nói thực.
- Tôi không điên đâu thưa ngài, và tôi nói đúng sự thật, tu sĩ Faria nói tiếp, vì với thính giác đặc biệt thính nhạy đặc trưng của các tù nhân, ông ta không hề bỏ sót một lời nào của viên thanh tra. Kho báu mà tôi nói với ông là hoàn toàn có thật. ông chỉ cần dẫn tôi đến chỗ mà tôi chỉ rồi cho người đào bới đất lên trước mắt chúng ta và nếu tôi nói dối, nếu người ta không tìm thấy gì, nếu tôi là một thằng điên như.ông nói thì ông lại giải tôi về chính cái hầm kín này, tôi sẽ ở lại đây vĩnh viễn và tôi sẽ chết ở đây mà không đòi hỏi gì hơn ở cả ông lẫn bất cứ người nào.
Viên thanh tra cười.
- Câu chuyện được tưởng tượng ra chẳng phải tồi. ông ta nói. Nếu tất cả các tù nhân đều muốn vui đùa để đưa người gác mình đi rong chơi hàng trăm dặm thì đó là một cơ may tuyệt vời mà các tù nhân tạo ra cho mình để tẩu thoát khi có cơ hội, mà trong một cuộc du ngoạn như vậy thì chắc chắn sẽ có cơ hội.
- Thưa ngài, Faria trả lời, xin ngài hãy thề trước chúa là sẽ giải thoát cho tôi nếu tôi đã nói với ngài sự thật và tôi sẽ chỉ cho ngài nơi chôn kho báu.
- Nào! Chuyện kho báu của ông thế là đủ rồi. Tôi đã hỏi ông rằng ông có được nuôi dưỡng tốt không?
- Ngài có nghe tôi nói đâu! Tu sĩ kêu lên.
Ông thật đáng nguyền rủa như những kẻ rồ dại khác cứ nhất định không muốn tin tôi! ông không thèm lấy vàng của tôi, tôi sẽ giữ nó lại, ông từ chối cho tôi tự do thì Chúa sẽ cho tôi.
Đi đi, tôi chẳng còn gì để nói nữa.
Và ông tu sĩ ném cái chăn xuống, nhặt cục thạch cao của mình lên, rồi lại ngồi xuống giữa cái vòng tròn của mình tiếp tục kẻ những đoạn thẳng và làm các phép tính.
Thế là chấm dứt chuyện phiêu lưu của tu sĩ Faria. ông cứ bị tù và sau cuộc viếng thăm này tiếng tăm về bệnh điên buồn cười của ông còn tăng lên nữa.
Còn về Dantès, viên thanh tra giữ lời hứa với anh ta. Khi lên đến phòng quản ngục ông ta đòi xem cuốn sổ tù. Nhận xét về người tù được diễn đạt như sau:
Edmond Dantès: Người khôi phục chế độ Bonaparte cuồng nhiệt: đã góp phần tích cực vào cuộc trở về từ đảo Elbe. Phải giam giữ hết sức bí mật và có sự giám sát chặt chẽ nhất.
Lời buộc tội thật quá chắc chắn ai mà dám lay chuyển nó. Viên thanh tra viết xuống dưới:
Không còn làm gì được.
Ngày lại ngày, tuần lại tuần, tháng lại tháng cứ thế trôi đi. Dantès vẫn cứ chờ đợi. Anh đã trải qua mọi cấp độ đau khổ mà những tù nhân bị bỏ quên trong các nhà lao phải chịu đựng.
Gần bốn năm đã trôi qua giữa sự ủ rũ và hy vọng điên rồ, giữa đức tin và sự báng bổ thần thánh, giữa niềm mong mỏi được chết và lòng.ham muốn sống. Đến cuối năm thứ hai thì Dantès không còn đếm từng ngày nữa và lại lâm vào tình trạng mù thời gian mà trước đây viên thanh tra đã kéo anh ra khỏi đó.
Đột nhiên vào một buổi tối lúc chín giờ anh nghe thấy một tiếng động âm âm ở vách tường liền kề chỗ anh nằm.
Đó là tiếng của một dụng cụ gì đó cào đều đều vào tường kéo dài gần ba tiếng đồng hồ rồi Edmond nghe thấy tiếng đổ rào rào và sau đó tiếng động im bặt.
Vài tiếng đồng hồ sau tiếng động lặp lại to hơn và gần hơn. Edmond đã bị thu hút vào công việc này, nó đã thành bầu bạn với anh. Tiếng động ngày một rõ hơn đến nỗi bây giờ không cần cố gắng gì anh cũng nghe thấy.
- Chẳng nghi ngờ gì nữa, anh tự nhủ, bởi vì tiếng động vẫn tiếp tục, bất chấp cả ban ngày thì đó là một người tù khốn khổ nào đó như mình đang lao động để tìm cách tự giải thoát.
Edmond quyết định giúp sức cho người lao động không mệt mỏi đó. Anh bắt đầu bằng việc di chuyển cái giường của mình, phía sau giường anh thấy có lẽ sự nghiệp vượt ngục đang hoàn thành, và anh đưa mắt tìm một đồ vật có thể dùng để chọc để ngoáy vào tường cho xi măng ẩm rơi xuống rồi cuối cùng nạy một viên đá ra.
Thế mà chẳng có một đồ vật nào như thế hiện ra trước mắt anh. Anh chẳng có dao, chẳng có công cụ gì sắc. Phương kế duy nhất là đập vỡ cái hũ đựng nước và lấy một mảnh sành có góc nhọn mà bắt tay vào việc. Anh để cái hũ rơi xuống một vỉa gạch và nó tan thành nhiều mảnh.
Dantès chọn hai, ba mảnh nhọn, giấu chúng dưới ổ rơm và để các mảnh vụn khác rải rác trên mặt đất, cái hũ bị vỡ là một tai nạn quá tự nhiên thành thử người ta chẳng băn khoăn gì về nó.
Với cái công cụ chế tác ngẫu hứng ấy, Dantès nhảy về phía giường mình, kéo nó ra xa và dưới ánh sáng ban ngày lờ mờ lọt vào hầm, anh nhận ra rằng độ ẩm đã làm cho thạch cao trát tường mủn ra. Thấy chất thạch cao này tách ra từng mảng, trống ngực anh đổ dồn nhịp vui sướng.
Những mảng này giống như những nguyên tử thật đấy, tuy vậy sau nửa giờ đồng hồ Dantès cũng cạy ra được gần một nắm.
Ba ngày liền lao động vô cùng thận trọng anh đã đạt tới chỗ nạy hết được chỗ xi măng và gần như làm long chân một hòn đá.
Sau bao nhiêu lần gắng sức, hòn đá đã bị kéo ra khỏi tường tạo nên một chỗ lõm hơn một bộ rưỡi đường kính..Dantès nhặt nhạnh cẩn thận tất cả thạch cao vụn đem lại góc hầm, nạo đất nền màu xám bằng một mảnh hũ vỡ và phủ đất lên trên.
Rồi anh tiếp tục moi khoét trong nhiều ngày, nhiều đêm và mỗi lần trước giờ người gác ngục tới anh hết sức cẩn thận đặt lại hòn đá vào lỗ cũ rồi đẩy cái giường vào sát tường.
Một đêm, sau hai, ba giờ lao động, Dantès gặp một vật cản. Cái công cụ của anh không ăn vào được mà chỉ trượt đi trên một bề mặt phẳng.
Anh lấy tay sờ vào vật cản và nhận ra rằng anh đã gặp phải một cái rầm nhà. Cái rầm nhà này chạy ngang hay đúng hơn là chặn hoàn toàn cái lỗ mà Dantès vừa bới ra.
Bây giờ phải khoét lên trên hoặc xuống dưới.
Chàng trai khốn khổ không hề lường trước được vật cản này.
- ối! Lạy Chúa! Lạy Chúa tôi! Anh kêu lên, Chúa đã tước đoạt mất tự do của đời con, xin Chúa hãy thương con, đừng để con phải chết trong tuyệt vọng!
- Ai mà lại vừa nói về Chúa vừa nói về tuyệt vọng thế?
Tiếng nói ấy phát ra như là từ dưới đất, đất dày làm nhỏ tiếng đi và lọt đến tai chàng trai với một giọng như của người trong mộ.
Edmond cảm thấy tóc dựng ngược cả lên và anh lùi lại vẫn ở tư thế quỳ.
- Ôi! Anh lẩm bẩm, mình nghe thấy tiếng người nói. Nhân danh Thượng đế! Dantès kêu lên, ai nói đấy, nói nữa đi, dù cho tiếng nói của ông đã làm tôi kinh sợ. ông là ai vậy?
- Thế ông là ai, chính ông ấy? - Tiếng nói hỏi.
- Tôi là Edmond Dantès, một thủy thủ khốn khổ bị tù.
- ông ở đây từ bao giờ?
- Từ 28 tháng hai năm 1815.
- Họ buộc ông tội gì?
- Đã làm phản để đón Hoàng đế trở về.
- Thế nào? Để đón Hoàng đế trở về à? Thế Hoàng đế không còn tại vị nữa à?
- Hoàng đế thoái vị ở Fontainebleau năm 1814 và bị đày đi đảo Elbe. Thế còn ông, ông ở đây từ bao giờ mà chẳng hay biết gì về những việc ấy?
- Từ 1811.
Dantès rùng mình; con người này đã có nhiều hơn anh bốn năm tù.
- Được rồi đừng khoét nữa, giọng ấy nói thật nhanh, chỉ cần cho tôi biết phòng ông quay ra chỗ nào.
- Quay ra hành lang đi tới sân..- Chao ôi! - Tiếng nói thì thào.
- Ôi Chúa ơi! Có chuyện gì vậy?
- Chuyện là tôi đã lầm, tôi tưởng cái tường anh đang khoét là cái tường thành.
- Thế thì ông sẽ đào ra tới biển.
- Thì tôi muốn vậy mà.
- Và nếu ông thành công?
- Thì tôi nhảy xuống biển, tôi bơi đến một trong những đảo quanh lâu đài If và thế là tôi thoát. Còn bây giờ thì hỏng cả rồi. Lấp cẩn thận cái lỗ của anh lại, đừng làm nữa, đừng bận tâm gì cả. Tôi sẽ xuất hiện ngay đây; hãy để tôi truyền tín hiệu cho anh.
Những lời ít ỏi ấy được nói ra với một ngữ điệu có khả năng thuyết phục Dantès. Anh không hỏi gì thêm nữa mà đứng dậy nhặt các mảnh vụn lấy ở tường ra rồi đem giấu đi cũng thận trọng như trước và lại đẩy giường vào sát tường.
Từ lúc ấy Dantès buông mình hoàn toàn vào niềm hạnh phúc của mình, chắc chắn anh sắp không còn cô độc, thậm chí anh sắp được tự do cũng nên.